- Tijdens een bezoek van de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis aan Oekraïne vorige week sloeg vlakbij een Russische raket in.
- Dat is geen geïsoleerd incident: er vonden al eerder luchtaanvallen plaats tijdens bezoeken van NAVO-leiders.
- Volgens experts toont dit aan dat Rusland graag bondgenoten van Oekraïne provoceert. Maar wat als de raket een keer te dichtbij inslaat?
- Lees ook: De NAVO kan een diepe angst van Rusland uitbuiten om Poetin ervan te weerhouden meer Europese landen binnen te vallen
Rusland voerde vorige week een dodelijke raketaanval uit op de Oekraïense stad Odessa, net op het moment dat de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis er op bezoek was.
“We hoorden het geluid van het luchtalarm en explosies dichtbij ons in de buurt”, zei Mitsotakis daarover. Er was volgens hem geen tijd om een schuilkelder op te zoeken. Een dag later schreef hij op X: “We laten ons niet intimideren.”
Volgens Reuters sloeg de raket in op enkele honderden meters van Mitsotakis. Het leidde tot grote internationale verontwaardiging, maar het was absoluut geen losstaand incident.
Sinds de Russische president Vladimir Poetin ruim twee jaar geleden begon met zijn grootschalige invasie zijn bondgenoten van Oekraïne meerdere malen opgeschrokken van aanvallen toen ze op bezoek waren.
Zo ging in februari vorig jaar het luchtalarm af toen de Amerikaanse president Joe Biden op bezoek was in Kyiv. Ook waren er Russische aanvallen tijdens bezoeken van de hoge Europese diplomaat Josep Borrell, secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties en de Duitse president Frank-Walter Steinmeier. Bij veel van die aanvallen kwamen Oekraïense burgers om het leven.
De Nederlandse premier Mark Rutte is sinds het uitbreken van de oorlog al vijf keer op bezoek geweest in Oekraïne, zoals onlangs nog aan Charkiv om een veiligheidsovereenkomst te ondertekenen. Ook bracht hij samen met president Zelensky een bezoek aan een ondergrondse school en een ziekenhuis. Hij zei dat hij onder de indruk was van "de enorme vernielingen die zijn aangericht" in de stad. Maar tijdens zijn bezoeken vonden geen luchtaanvallen plaats.
Het is onduidelijk of incidenten zoals die met de Griekse premier vorige week gewoon bij de 'modus operandi' van de oorlog horen of dat de aanvallen opzettelijk plaatsvonden tijdens westerse bezoeken, zoals hoogleraar internationale diplomatie en bestuur Cristian Nitoiou van de Loughborough University denkt.
"Ik ben ervan overtuigd dat Rusland bewust agressie toont en westerse leiders aan het intimideren is", zegt Nitoiou tegen Business Insider. Maar of er een plan is "om daadwerkelijk leiders van de EU of de VS te raken of te doden" is een ander verhaal. Maar er gaat hoe dan ook een dreigende werking uit van de aanvallen.
In februari volgde een Russische drone heel onheilspellend de Duitse minister van Defensie Annalena Baerbock tijdens haar bezoek aan de in het zuiden van Oekraïne gelegen stad Mykolaiv, waardoor zij en haar gevolg wegvluchtten. Rusland maakt vaak gebruik van drones om de doelen van artillerieaanvallen te lokaliseren.
Zowel Nitoiou als Rafael Loss, beleidsmedewerker van de denktank European Council on Foreign Relations, zeggen tegen Business Insider dat dit soort incidenten tot intensieve diplomatieke discussies met Moskou hebben geleid.
Het wijst er ook op dat Rusland bereid is de zaken in Oekraïne veel verder te escaleren dan dat bondgenoten van Oekraïne daartoe bereid zijn, zegt Loss.
Wat gebeurt er als Rusland een westerse wereldleider raakt tijdens bezoek aan Oekraïne?
Stel een van de bezoekende westerse wereldleiders wordt door Rusland geraakt in Oekraïne. Wat dan?
Het NAVO-principe van collectieve verdediging – Artikel 5 – gaat volgens Loss niet op voor gewapende aanvallen die niet plaatsvinden op het grondgebied van het militaire bondgenootschap.
Maar het kan wel Artikel 4 in werking stellen, waarbij NAVO-lidstaten met elkaar bespreken met welke reactie ze komen. "En daar kan een diplomatiek, politiek, economisch of zelfs een militair antwoord uit voortkomen", zegt Loss.
Hoe een getroffen land reageert, is onder meer afhankelijk van hoe het tegenover Rusland staat, zegt Nitoiou.
Landen als Polen en de Baltische staten – die al veel langer op hun hoede zijn voor hun grote buurman en waarschuwen voor een groter conflict – zullen volgens hem waarschijnlijk eerder escaleren met een unilaterale actie.
Maar het meest waarschijnlijke scenario is dat geen van de bondgenoten van Oekraïne zal kiezen voor militaire escalatie, zegt Nitoiou.
'Rusland maakt escalatie met opzet waarschijnlijker'
Rusland stelt de houding van de NAVO ten aanzien van risico's op de proef en aanvallen terwijl leiders op bezoek zijn in Oekraïne kunnen worden gezien als onderdeel van een bredere strategie van provocaties, zegt Loss.
"Elke crisis in een conflict kan worden opgevat als een hellend vlak op weg naar escalatie, maar ik denk dat we de afgelopen twee jaar hebben gezien dat Rusland die helling met opzet gladder maakt", aldus de beleidsmedewerker.
Hij wijst daarbij op de Russische raket die afgelopen december zou zijn binnengedrongen in het NAVO-luchtruim door over Polen te vliegen. En vorig jaar maart stortte een Amerikaanse drone in de Zwarte Zee, nadat die geraakt was door een Russisch gevechtsvliegtuig.
Dergelijke acties zijn bedoeld om de houding van de NAVO ten aanzien van risico's te beïnvloeden en vrees in te boezemen dat het tot escalatie kan leiden, zegt Loss. "Rusland probeert dit soort risico's en onzekerheden in de hoofden van westerse beleidsmakers te planten", legt hij uit.
Loss denkt dat de recente opmerkingen van de Franse president Emmanuel Macron over het niet uitsluiten van het sturen van troepen naar Oekraïne een vorm van tegenwicht is. Dat is een manier om Poetin na te laten denken over de mogelijke escalatie als er Franse soldaten zouden worden gedood.
Maar op dit moment lijkt Rusland zich volgens Loss prima op z'n gemak te voelen bij het verhogen van de inzet, terwijl westerse landen veel terughoudender blijven.
Incidenten zoals die met de Griekse premier vorige week "wijzen er duidelijk op dat Rusland steeds meer vertrouwen krijgt dat dit soort acties zonder consequenties blijven", zegt hij.
